اين شبها را شب «احياء» هم می‏نامند. احياء يعنی زنده کردن، زنده نگه‏داشتن.

چه کلمه خوبی انتخاب شده! در فارسی هم می‏بينيد ترجمه‏اش را شب‏زنده‏داری آورده‏اند، يعنی شب را زنده داشتن، و چه تعبير عاليی است! اين تعبير می‏خواهد بگويد که شب دو حالت دارد، نه شب فی‏حد ذاته بلکه شب برای ما دو حالت دارد:

يک وقت هست شب برای ما مرده است و يک وقت هست شب برای ما زنده است.

چطور می‏شود که شب مرده باشد يا شب زنده باشد؟ بستگی دارد که ما چگونه باشيم، ما در شب مرده باشيم يا ما در شب زنده باشيم.

وقتی که انسان مانند يک لاشه بيفتد؛ سر شب می‏خورد، بعد هم خستگی و کسالت و سيری، تا صبح می‏افتد مثل لاشه‏ای که فقط نفس می‏کشد، او ديگر حيات ندارد؛ خودش مرده است، شبش هم قهراً مرده است. از آن بدتر اين است که انسان نخوابد ولی شب را در زير صفر بگذراند يعنی در اسفل‏السافلين بگذراند، به فسق و فجور و گناه و معصيت بگذراند. اين از مردن يک درجه هم پايين‏تر است، زير صفر است. مردن حالت بی‏تفاوتی و بی‏استفادگی است، اينجا حالت استفاده سوء است.

و اما شب را زنده نگه‏داشتن به اين است که انسان خودش در آن شب زنده باشد يعنی حيات معنوی داشته باشد. حيات معنوی انسان به چيست؟ حيات معنوی انسان به ياد خداست. به هر اندازه و در هر حالت که قلب انسان از خدا غافل نباشد انسان زنده است؛ روزش زنده است شبش هم زنده است. و هستند و بوده‏اند انسانهايی که در خواب هم زنده‏اند، يعنی خواب و بيداری برای آنها علی‏السويّه است. در عين اينکه می‏خوابند و همان استفاده جسمانی که ما از خواب می‏بريم- يعنی رفع کسالت- آنها هم می‏برند، ولی اين خوابْ مشاعر آنها را از کار نمی‏اندازد يعنی در عالم خواب هم بيدارند و اين از مختصات پيغمبر اکرم نيست؛ پيغمبر اکرم‏ درجه‏اش بالاتر از اينهاست؛ خودش هم فرمود: يَنامُ عَيْنای وَ لا يَنامُ قَلبی‏ چشمهای من می‏خوابد ولی دل من هرگز نمی‏خوابد. خيلی از افراد کوچک امتش هم بوده‏اند و هستند که نه در خواب مرده‏اند و نه در بيداری، يعنی وقتی هم که خواب هستند چون خدا هرگز از قلب آنها بيرون نمی‏رود خوابشان هم بيداری است. در کوچه راه می‏روند باز هم زنده‏اند، در مغازه هستند معامله می‏کنند (رِجالٌ لاتُلْهيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِکرِ اللَّهِ) مشغول کسب و کار خودشان هستند باز هم زنده هستند، يعنی هرگز کسب و کار و شغل و گرفتاری و غم و غصه و چک و سفته و امثال اينها آنها را از خدا غافل نمی‏کند. روزشان بيدار، شبشان هم بيدار.

حال، ما در سال لااقل يکی دو سه شب را به عنوان تشبّه به اوليای خدا زنده نگه داريم يعنی واقعاً کوشش کنيم که در اين شبها تمام شب را به ياد خدا بسر ببريم، حالت توبه و استغفار داشته باشيم، برای خودمان از خدا چيز بخواهيم؛ اين خودش يعنی ياد خدا. به همين شکل به ياد خدا باشيم که دائماً از خدای متعال بخواهيم و مسئلت بکنيم. يکی از بزرگان می‏گفت (چه نکته خوبی!) ما هميشه وقتی دعا می‏کنيم به خدا می‏گوييم خدايا به ما بده، هيچ وقت دعا نمی‏کنيم خدايا از ما بگير، در صورتی که ما به اين دعا بيشتر احتياج داريم؛ ما به آن چيزهايی که خدا بايد از ما بگيرد بيشتر احتياج داريم تا آن چيزهايی که بخواهد به ما بدهد. تا اينهايی که از ما بايد بگيرد از ما نگيرد هيچ چيز قابل دادن نيست. ما بايد بگوييم خدايا اين حب جاه و مال را از ما بگير، اين حسادتها را از ما بگير، اين کينه‏ها و عقده‏ها را از ما بگير، اين کدورتهای قلبی را از ما بگير، اين پرده‏ها را از جلو چشم ما بردار؛ اين غَلها، اين غِشها، اين حِقدها، اين ضِغْنها، اين شکها، اين شرکها، اين کبرها، اين حسدها را از ما بگير. به اين «بگير» ها بيشتر احتياج داريم تا به اينکه چه را به ما بده. آخر تو چه هستی؟ اول حساب کن که چه هستی و چه داری؛ چه را طلب می‏کنی و برای کجا طلب می‏کنی؟ گفت: «آئينه شو جمال پری طلعتان طلب». اول آنچه بايد از تو بگيرند آنها را بيرون بريز، آنگاه بگو بده. آن وقت است که دعای تو مستجاب می‏شود و «بده» ها به اجابت مقرون می‏شوند.

نکته ديگر که درسی است که اميرالمؤمنين علی عليه السلام می‏دهد اين است‏  (روحش را عرض می‏کنم و جمله‏اش را بعد ترجمه می‏کنم): هيچ وقت چيزی را بر خدا حتم نکنيد، يعنی نگوييد خدايا فلان چيز را به هر حال من می‏خواهم، من کار ندارم حکمت اقتضا می‏کند يا نه، مصلحت است يا مصلحت نيست. ادب عبوديت اقتضا می‏کند که انسان از خدا بخواهد. آن کسی که از خدا چيز نمی‏خواهد او در مقابل خدا انانيّت به خرج می‏دهد. عبوديت اقتضا می‏کند که انسان هميشه از خداوند چيز بخواهد. و وقتی که انسان از خدا چيز می‏خواهد اول اين را بايد بخواهد: خدايا اين قلب من را هدايت کن که از تو آن چيزی را بخواهد که حکمت و مصلحت است و الّا من خيلی اوقات گمراه می‏شوم، چيزهايی برای خود می‏خواهم که نبايد بخواهم و چه دعای بزرگی است! در نهج‏البلاغه‏ است، می‏فرمايد:

اللَّهُمَّ انْ فَهِهْتُ عَنْ مَسْأَلَتی، اوْ عَمِهْتُ عَنْ طَلِبَتی، فَدُلَّنی عَلی‏ مَصالِحی، وَ خُذْ بِقَلْبی الی‏ مَراشِدی، فَلَيْسَ ذلِک بِنُکرٍ مِنْ هِداياتِک، وَ لا بِبِدْعٍ مِنْ کفاياتِک‏.

يعنی خدايا اگر زمانی من گنگ و لال شدم نفهميدم از تو چه بايد بخواهم، عوضی چيزی خواستم، خدايا اگر از مطلوب واقعی خودم کور شدم، چشمهايم آن مطلوبهای واقعی خودم را نديد و چيزهايی را ديد که اصلًا نبايد من به اينها توجه کنم، خدايا اولين دعای من اين است که با آن

لطف و کرم خودت دست به قلب من بينداز و دل مرا هدايت کن که بفهمم چه بخواهم، مرا به مصالح خودم راهنمايی کن.

اين قلب من را بگير و به سوی رشدش و آنچه که صلاح و هدايت و راهش است راهنمايی بفرما. از کرم تو و از لطف عميم تو اينها عجيب و چيز تازه‏ای نيست؛ يعنی تو چقدر لطف داری که بسياری از اوقات اصلًا قلب من را خودت هدايت کرده‏ای که من چه از تو بخواهم، اينها هم جزء لطفهای توست.

شهید مطهری، آشنایی با قرآن، ج ۹، ص ۵۴ تا ۵۸